Έξω Βαθύ, Αγία Άννα, Άγιος Αντώνιος, Άγιος Νικόλαος

 

Η πλαγιά από το Έξω Βαθύ έως τον ξωκλήσι της Αγίας Άννας, κατά μήκος του σύγχρονου χωματόδρομου και μέχρι τη ρηχή υφάλμυρη ανατολική ακτή ακτή του κόλπου, βρίθει αρχαιοτήτων πολλών περιόδων ( Εικ.1 ). Το ναΰδριο της Αγίας Άννας σώζει στην είσοδό του λείψανο τοίχου από αρχαίες λιθοπλίνθους, που ίσως προδίδει παλαιότερη φάση του ναού ( Εικ.2 ), ενώ ο ερειπιώδης ναός του Αγίου Αντωνίου, Μεσοβυζαντινών χρόνων, έχει χρησιμοποιήσει επίσης οικοδομικό υλικό αρχαίων και παλαιοχριστιανικών κτηρίων ( Εικ.3 ). Ο ναός, πιθανόν στον τύπο του δίκλιτου σταυροειδούς εγγεγραμμένου, καταρρέει εμφανώς τα τελευταία χρόνια και αποψιλώνεται από σημαντικά στοιχεία του, όπως ο μονολιθικός κίονας που υπήρχε έως το 2009 πεσμένος εκεί.

Κιονόκρανο δωρικού ρυθμού ύστερων χρόνων και άλλα αρχαία αρχιτεκτονικά μέλη ( Εικ.4 ) υπάρχουν στον ναό του Αγίου Νικολάου ( Εικ.1 ), ενώ στήλη με αετωματική επίστεψη βρίσκεται εντοιχισμένη στο εξωτερικό του τοίχο ( Εικ.5 ). Όλα αυτά τα στοιχεία, σε συνδυασμό με την ύπαρξη στα πρανή του εν λόγω λόφου αρχαίων κτηρίων ( Εικ.6 ), επιγραφών ( Εικ.7 ) και κεραμικής που χρονολογείται στην ύστερη αρχαιότητα αλλά και στους προϊστορικούς χρόνους (3η χιλιετία π.Χ.), δείχνουν ότι σε περισσότερα σημεία της παράκτιας ζώνης του Βαθέος υπήρχε κατοίκηση διαχρονική, στις περιόδους που τεκμηρίωσε καλύτερα η συστηματική έρευνα στη χερσόνησο Πύργος και το ακρωτήριο Ελληνικό.  

Ο Άγιος Νικόλαος κατά τον 19ο αιώνα ήταν μοναστήρι, όπως παραδίδει ο Λουδοβίκος Ροσς, πρώτος καθηγητής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών που περιηγήθηκε το νησί το 1843. Η μοναστική ζωή προσιδίαζε απόλυτα στη γαλήνια περιοχή και ο μεγάλος αριθμός ναών και ναϋδρίων γύρω από τις ακτές του κόλπου Βαθύ δεν θα απέκλειε την ύπαρξη περισσότερων μονών ή κέντρων ασκητισμού στους βυζαντινούς αιώνες.